42. Ders Arapça Öğreniyorum | Mehmuz Fiillerde Mazi ve Muzari Çekimleri – 1.Bölüm
Sahîh fiiller grubunun üçüncü ögesi olan Mehmûz fiiller ( الأفعال المهموزة ) yapısında hemze bulunan fiillerdir. Mehmûz fiiller, hemzenin fiilin başında, ortasında veya sonunda oluşuna göre üçe ayrılırlar.
İlk harfi, yani fâu’l-fi‘l’i hemzeli olan fiillere mehmûzu’l-fâ (örneğin: أَكَلَ ); orta harfi, yani ‘aynu’l-fi‘l’i hemzeli olan fiillere mehmûzu’l-‘ayn (örneğin: سَأَلَ ); son harfi, yani lâmu’l-fi‘l’i hemzeli olan fiillere de mehmûzu’l-lâm (örneğin: قَرَأ ) adı verilir.
Hangi türden olursa olsun mehmûz fiillerin mâzî ve muzâri çekimleri, tıpkı sâlim bir fiilin mâzî ve muzâri çekimi gibidir.
Mehmûzu’l-fâ’nın Fiil Çekimleri
Mehmûzu’l-fâ türünden bir fiil olan أَكَلَ fiili, birinci kalıptandır. Mâzî ve muzâri çekimi aşağıdaki gibidir.
Mehmuz Fiil Mazi Çekim Tablosu
Mehmuz Fiil Muzari Çekim Tablosu
Olumsuzluk Edatları ile Kullanma
Mehmûz fiillerin olumsuz çekimleri de tıpkı sâlim fiillerin olumsuz çekimleri gibidir. Mâzî olumsuz çekiminde fiilin başına ما ; muzâri olumsuz çekiminde fiilin başına لا veya ما olumsuzluk edatları getirilir. Mehmûzu’l fâ’nın muzârisi ile kurulan aşağıdaki cümlenin i‘râbını yapalım:
(Öğrenci, öğle yemeğini okulda yemiyor.) . لا يأْكُلُ الطّالِبُ الغَداءَ في المدَْرَسَةِ
لا : Olumsuzluk edatı
يأْكُلُ : Muzâri fiil (mehmûz), üçüncü tekil şahıs, eril.
الطّالِبُ : Fâil, merfû, ref alâmeti sondaki damme.
الغَداءَ : Mef‘ûlun bih, mansûb, nasb alâmeti sondaki fetha.
في : Harf-i cer
المدَْرَسةِ : Mecrûr, cer alâmeti sondaki kesra.
Mehmûzu’l-ayn’ın Fiil Çekimleri
Mehmûzu’l-âyn türünden bir fiil olan seele fiilinin mâzî ve muzâri çekimi aşağıdaki gibidir.
Mehmuz Fiil Mazi Çekim Tablosu
Mehmuz Fiil Muzari Çekim Tablosu
Mehmûzu’l-lam’ın Fiil Çekimleri
Mehmûzu’l-lâm türünde olan قَرَأَ fiili tıpkı sâlim bir fiil gibi çekilir. Mâzî ve muzari çekimi aşağıdaki gibidir.
Mehmuz Fiil Mazi Çekim Tablosu
Mehmuz Fiil Muzari Çekim Tablosu
Mehmûzu’l-lâm’ın muzârisi ile kurulan şu cümlenin i‘râbını yapalım:
(Iraklı kız, peygamberlerin kıssalarını okuyor.) . تَقْرَأُ البِنْتُ العِراقِيَّةُ قَصَصَ الأَنْبِياءِ
تَقْرَأُ : Muzâri fiil (mehmûz), üçüncü tekil şahıs, dişil.
البِنْتُ : Fâil, merfû, ref alâmeti sondaki damme.
البِنْتُ : العِراقِيَّةُ ’nun sıfatıdır, dolayısıyla onun gibi tekil, dişil, belirli ve merfûdur.
قصِصََ : Mef‘ûlun bih, mansûb, nasb alâmeti sondaki fetha; ayrıca muzâf.
الأَنْبِياءِ : Muzâfun ileyh, mecrûr, cer alâmeti sondaki kesra.
Mehmuz Fiillerde Hemze Yazım Şekilleri ve Hareke Üstünlükleri
Hemzenin yazımı kelime içinde bulunduğu yere göre değişiklik göstermektedir. Hemze sözcüğün ilk harfi olduğunda her zaman elif üzerine yazılır. Hemze ortada olduğunda kendi harekesine ve kendisinden önceki harfin harekesine bakılır, hangisi daha güçlüyse o harekeye uygun bir harf üzerine yazılır.
Örneğin fetha ise “elif ”, damme ise “vâv”, kesra ise “ye” üzerine yazılır. Hemze sonda olduğunda ise sadece kendisinden önceki harfin harekesine uygun bir harf üzerine yazılır. Araplar bu kuralı öğretirken harekeleri güçlüden zayıfa doğru sıralarlar, buna göre harekeler en güçlüden zayıfa doğru sırasıyla kesra, damme, fetha, sükûn şeklindedir.
Örneğin, hemzenin ortada geldiği تَقْرَئِينَ fiilinde hemzenin harekesi kesra, kendisinden önceki harfin harekesi fethadır ve kesra daha güçlü bir hareke olduğundan hemze ona uygun olarak ي üzerine yazılmıştır. Yine hemzenin ortada geldiği يَ قرْؤَوُن fiilinde hemzenin harekesi damme, kendisinden önceki harfin harekesi fethadır ve damme daha güçlü bir hareke olduğundan hemze ona uygun olarak و üzerine yazılmıştır.
